Friends Bugün Yayınlansaydı Neden Linç Edilir?
2004 yılında final bölümü yayınlayan ve herkesi ekrana kilitleyen Friends, Türkiye’de de tanınıyor. İzlemeyenlerin bile bir kez olsun fotoğraf ve görsellerle karşılaşmak zorunda kaldığı dizide eleştirilen pek çok konu vardı. Irkçılık ve cinsiyet klişelerisadece birkaçı…
Sevenleri olduğu kadar sevmeyenleri de olan Friends’in altı farklı karakterinin hayata bakışları bize farklı kapılar açıyor. Bu eşsiz karakterlerin aslında dizi boyunca cinsiyetçi yaklaşımın kurbanı olduğunu söylesek abartmış olur muyuz? Özellikle devam eden kadınlara karşı kalıplaşmış davranışlar,Egemen zihniyetin kalıplarının yıllardır değişmemiş olması küçük bir örnek olabilir.
Efsane diziden bahsetmeden önce yaratıcılarından bu diziyi hayatımıza dahil eden Marta Kaufmann’ı biraz tanıyalım.
Marta Fran Kaufmann, Amerikalı bir yazar ve yapımcıdır. Dizinin yaratılışındaki rolünün yanı sıra Kevin Bright ile dizinin sorumlu yapımcılığını da üstlenen Kaufmann, Brandeis Üniversitesi tiyatro bölümü mezunu. Sektöre olan ilgisi aldığı eğitimlerden belli olan yapımcının, Tiyatronun Mahalle Oyun Evi Okulu’nda oyunculuk eğitimi aldığı da biliniyor. Eşi Michael Skloff, Friends’in söz yazarıdır. Kaufmann birçok yapımda yer alsa da Friends ile adını milyonlara duyurdu.
Gösteride beyaz süper kahramanlık görüşünü destekleyen bir manzarayı canlandıran siyah bir aktör gören oldu mu hiç?
Marta Kaufmann da diziyle ilgili bazı açıklamalarda bulunduğunda pişmanlık duyduğunu dile getirdi. Onlardan biri Etnik çeşitliliğe izin vermedi.Kaufmann bu konudaki üzüntüsünü şu cümlelerle dile getiriyor: Farklı etnik kökenlerden insanların yaptığımız işe dahil olmasını istiyoruz. Ama bunu düzgün bir şekilde yapamadım ve şu anda tek düşünebildiğim bu konuda ne yapabilirim, neyi farklı yapabilirim? Programlarımı izleyicilere farklı bir şekilde nasıl tanıtabilirim?
10 dönem ve 236 bölüm boyunca dizide yer alan sadece 22 siyahi oyuncu bulunmaktadır. Ana karakterlerin hepsinin ‘beyaz’ insanlar olması, dizide etnik çeşitliliğe çok az yer olduğunu gösteriyor. Durumun farkına varıp sonradan bu pişmanlığı dile getirseler bile bunun toplum adına ne kadar zarar verdiği ortadadır.
Beyaz üstünlüğünü desteklediklerini öne süren bölümlerden birinde Monica, Barbados’a gittiğinde saçlarını örüyor. Chandler ise Monica’nın durumunu ‘korkunç’ bulur ve ona yaklaşmak istemez. Hatta örgüyü çözene kadar elinden gelenin en iyisini yapıyor! Bu durum büyük bir şaka gibi algılansa da, Bu siyah örgü ile aslında dolaylı olarak bir mesaj mı gönderiliyor?( Sezon 9 23-24. bölüm)
Etnik farklılığın “gag malzemesi” olarak kullanılması eğlence bölümünün yazılı olmayan bir kuralı mıydı?
Dizinin 2. bölümünün 1. bölümünde Ross’un yeni kız arkadaşı Julie’yi tanıttığı bir sahne var. Çekik gözleri yüzünden Julie’nin İngilizce’den pek anlamadığını düşünen Rachel, Julie’ye “ülkeme-hoş geldin-ben-biz-hoş geldin” şeklinde bir cümle kurmak için duraklar. Yanıt, akıcı ve hoş aksanlı bir İngilizce ile “teşekkürler, ben New York’luyum” şeklindedir. Sahne sizi güldürse de, Rachel’ınki Çekik gözlü birinin Amerikalı olamayacağını düşünmesi etnik dışlanmaya örnek olabilir.
Ezber bozan bir istisna: Afro-Amerikan karakter diziye dahil edildi!
ip, ne kadar etnik kökene önyargılı bir yaklaşım Ancak bu durumu tersine çeviren bir istisna vardır. Dr. Charlie Wheeler karakteri ile dizide hayat bulan güçlü ve eğitimli Afrikalı-Amerikalı kadın karakter, 9. dönemin son bölümlerinde dizide figüran olarak yer almayan ilk siyahi oyuncudur. Ancak karakter seçiminin arkasında 2000’li yıllardaki bölümde uygulanan bir kural olabilir. Bu yıllardan itibaren dizilerde hep farklı etnik kökenlerden insanlar ana kadroda yer almıştır. Yani bu durum Friends’e özgü değil. (9. Sezon, 20. Bölüm)
Basmakalıp toplumsal cinsiyet algıları vardır.
Dizinin her bölümünde cinsiyet kavramı hissediliyor. Toplum tarafından dayatılan algılar Cinsiyet klişeleri yaygın olmakla birlikte eleştiriye konu olan dizilerdeki en değerli noktadır. Giyiminden konuşmasına, davranışlarından mesleğe kadar karakterler ‘cinsiyetlerine aykırı’ hareket ettiklerinde birbirleri tarafından eleştirilirler. Örneğin 6. dönemin 8. Bölümünde Joey’nin evi temizlemek, çiçek yetiştirmek, örgü örmek gibi çok olağan davranışları Chandler tarafından büyük eleştirilere maruz kaldı.
Kadın ve erkek mesleklerinin birbirinden farklı olması gerektiği fikri. Dadılar erkek olamaz mı?
Dizinin ilk bölümlerinde Rachel garson, Monica şef, Phoebe masöz; Ross bir paleontologdu, Chandler genel müdür yardımcısıydı ve Joey bir aktördü. İlerleyen bölümlerde kadınların da üst düzey mesleklere sahip olduğunu görüyor ve bu noktada dizideki olumlu değişime tanık oluyoruz. Toplumsal algıya göre kadın, aile giderlerinin merkezde tutulduğu meslekler için; Erkekler ise finansal ve kişisel meslekler için daha uygun görülüyor. (Barth ve Pirinç, 2016)
Özellikle 9. dönem 6. bölümde bu durumla ilgili bir erkek dadı görüyoruz. Ross’un dadıiçin ” Bir dadı erkekse eşcinseldir”çok şaşırtıcı düşünce.
Gerçek olmayan hoşluk algıları o döneme hâlâ hakimdir.
Dizide fiziksel görünümün standartlaştırıldığı görülüyor. Bayanlar ince, uzun ve güzeldir. Monica’nın ergenlik döneminde obezite ile mücadele ettiği bir dönem vardır. Dizide flashbacklerde bu duruma sıklıkla değinilirken tüm karakterlerin bu durumla dalga geçtiğini görebiliyoruz. Monica vücudunu sarsmak nedeniyle çok kilo vermesine rağmen, bu ona ciddi bir kilo kompleksi olarak geri döndü.
Baskın heteroseksüellik algıları devam ediyor.
Dizideki tüm ana karakterler heteroseksüeldir. Dizi doğal olarak heteroseksüel çıkarlar etrafında dönüyor. “Bunun derdi ne?” söyleyebilirsin. İlk başta bir sorun yok gibi görünüyor çünkü birden fazla dizi bu idealler üzerine kurulu. Ancak yakın arkadaş olarak başlayan ilişkileri aşka dönüşür. Latife hedef alınsa da bir erkekle bir kadının arkadaş kalamayacağına dair ilkel bir fikir ortaya çıkar. Bu, “heteronormatif”e kapı açar: heteronormatif, heteroseksüelliği destekleyen ve klasik aile yapısının tek doğru olduğunu savunan bir ideolojidir. (Ingraham, 1994)
Yaşlandığını düşünen Rachel, kendisine bir yuva kuracak bir eş arar ve yanlış ilişkiler kurar. Ross, dizide birden çok kez evli olan tek karakterdir. İdeal bir evliliğe ulaşamadığı için büyük dalgaların öznesi olur. Monica ve Chandler, çocuk sahibi olamayacakları için alakalarını sorgulamaya başlarlar. Dizinin etrafında şekillenen mutlu son, evli, mutlu ve çocukluBir şema etrafında şekillenir.
Cinsel yönelimler büyük bir dalganın konusu oldu.
Dizinin yayınlandığı zamanlar nedeniyle LGBTQ+ görünürlüğüne çok fazla yer vermemek her zamanki gibi alınabilir. Ancak durum bununla da kalmıyor, dizinin ilk bölümünde Ross’un evlenme sebebi de eşinin lezbiyen olması. Dizinin ilk sezonu boyunca karakterler bu durumla hızla dalga geçer. Ross ise karısının yönünü öğrendiğinden beri bu durumdan utanmaktadır. Bütün sorun, karısının onu bir bayanla aldatması, asıl mesele Ross’un aldatması olmalı.
Ross’un eski karısı Carol ve Susan’ın bağlantısı üzerine “lezbiyen hayat arkadaşı” Tarifi her duyulduğunda bir gülme efekti verilir. Bu aslında tartışılan durumu ortaya koymaktadır.
Ross’un eşcinsellikle sürekli alay etmesi.
1. bölüm 12. bölümde Ross, oğlu Ben’i geri almak için Susan ve Carol’ın meskenine koşar. Ross, Carol ve Susan’ın bir arkadaşıyla fotoğraflarını görür ve “Sen ve Susan Huey Lewis ile ne zaman tanıştınız? ” diyor. Fotoğraftaki kişinin aslında Tanya adında bir kadın olduğunu öğrenir ve utanır. Erkeklere benzeyen kadınlar komik görünüyorbu bölümde ele alınan konulardan biridir.
“Kıyafetli eşcinsel adam”
Chandler’ın homofobik bir karakter Tüm dizi boyunca seyircinin gözüne takılan bir gerçektir. Chandler’ın babası transseksüel bir bireydir. Monica ile babasını tanıştıran Chandler bu durumdan çok utanır. “Babam olduğuna inanamıyorum”açıklama yapıyor! (7. Sezon, 22. Bölüm)
nesneleştirme teorisi
Nesneleştirme kuramına göre nesneleştirme, kadının bir gözlemciye ya da topluma bakış açısı, kendi fiziksel benliğidir. onları gerçek durumları olarak içselleştirin.denir. (Frederickson ve Roberts, 1997)
içinde çok net bir şekilde Joey kadınları nesneleştiriyor. Kadın meskeni cinsel senaryolarla özetliyor, hanımları dondurmayla karşılaştırıyor ve nasihatler veriyor. Açık bir biçimde, kadınları yalnızca cinsel özelliklerine göre yargılar.
Joey hep cinsiyetçilikten bahsederdi.
Joey, dizide kadınlara karşı tavrıyla oldukça problemli bir sahne çiziyor. Ev arkadaşı ararken aradığı kriterleri hatırlayalım: Kadın olmak, sigara içmemek ve yakışıksız olmamak!
Ross, oğlu Ben’in kız bebekle oynamasına üzülür.
Ben’in “erkek” oyuncakları olan silahlar veya arabalar yerine kız bebeklerle oynaması Ross’u gerçekten rahatsız etti. çünkü o bir erkek “erkek” gibi oyuncaklarlaTüm bölüm boyunca oynaması gerektiğini dikte etmiş ve bunun için anlamsız bir çaba sarf etmişti.
Ve son olarak, traşlı kızların “daha az çekici” olduğunu ilan eden o ünlü bölüm!
Üçüncü dönemin finalinde Ross’la birlikte olan Bonnie, Rachel’ın saçlarını kazıtmasının daha çekici olacağını söylemesi üzerine saçlarını tamamen kazıttı. Bu yüzden Ross’un Bonnie’yi komik bulacağını ve bundan hiç hoşlanmayacağını düşünen Rachel bundan büyük zevk aldı. Bu bölümün konusu, erkek gibi görünen, kısa saçlı ya da “kel” kadınlar beğenilmeyecek; tatsız olması gerekiyordu.Bir erkeğin saçını yolması neden garip karşılanmazken, kadınların saçlarını kazıtması neden garip ve çirkin karşılanıyor?
Sonuç olarak Friends, dönemine göre modern olmasına ve hayranları tarafından ilgiyle izlenmesine rağmen hepimizin normalleştirdiği ve gözden kaçırdığı birçok detayı bünyesinde barındırıyor. Dizi boyunca bize söylenenden çok daha fazlası cinsiyetçiliğe maruz kaldıSöylemeye gerek yok, diziyi bu açıdan izlediğinizde ne demek istediğimizi anlayacaksınız!
